Οι ελιές μας

Πολύτιμο δέντρο η ελιά, πολύτιμος και ο καρπός της.
Είναι το δέντρο που λατρεύτηκε από τους ανθρώπους από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα.
Η ιστορία της είναι αρχαιότατη. Θεωρείται παλαιότερη της εμφάνισης του ανθρώπου.
Όλοι οι λαοί της Αν. Μεσογείου τιμούσαν την ελιά ως ιερό δέντρο και τη χρησιμοποιούσαν ως σύμβολο ειρήνης και τιμητικών διακρίσεων. Στην αρχαία Ελλάδα με κλάδους ελιάς στεφάνωναν τους αθλητές. Ήταν ιερό σύμβολο της Αθήνας και της θεάς Αθηνάς.
Από τη Παλαιά Διαθήκη ξέρουμε ότι το περιστέρι που έστειλε ο Νώε μετά το κατακλυσμό για εξερεύνηση του έφερε κλάδο ελαίας στο ράμφος του, σημάδι ότι τα νερά υποχώρησαν και θα μπορούσαν να βγουν από τη κιβωτό.
Στην Ιερουσαλήμ, μέσα στο κήπο της Γεθσημανή, υπάρχει υπεραιωνόβια ελιά που, σύμφωνα με τη παράδοση, χρονολογείται από την εποχή του Χριστού.
Έχουμε τη τύχη να κατοικούμε στη περιοχή της Μεσογείου με το ιδανικότερο κλίμα για την καλλιέργεια και ευδοκίμηση της ελιάς. Απολαμβάνουμε άφθονα αυτό το πολύτιμο χυμό που βγαίνει από τους καρπούς της, το λάδι, μία από τις βασικές τροφές του ανθρώπου. Απολαμβάνουμε και τον καρπό της ακέριο με τη μορφή της επιτραπέζιας ελιάς.
Όταν φτάνει ο Νοέμβριος, ο κατ’ εξοχήν μήνας του ελαιομαζέματος, οι ελαιώνες γεμίζουν από κόσμο. Τα χωριά μας ζωντανεύουν. Το μάζεμα της ελιάς μας φέρνει πιο κοντά. Σμίγει τους πατριώτες.
Το χωριό μας και πολλά γειτονικά χωριά βρίσκονται σε ορεινή και ημιορεινή ζώνη. Η κτηνοτροφία ήταν από παλιά η βασική ασχολία των κατοίκων. Είχαν όμως και χωράφια που καλλιεργούσαν σιτάρι, κριθάρι, βρώμη, αραποσίτι και άλλα δημητριακά. Οι ελιές ήταν λιγοστές, συνήθως μπολιασμένες αγριελιές, στις άκρες των χωραφιών να μην εμποδίζουν στη καλλιέργεια των σιτηρών.
Το παραγόμενο λάδι ήταν ελάχιστο. Τα φαγητά τους τα «άρταιναν» με βούτυρο που παρήγαγαν από το γάλα και με «λίγδα» από το χοιρινό που έτρεφαν όλο το χρόνο, το έσφαζαν τις Απόκριες και αποθήκευαν το κρέας ως παστό καθώς και το λίπος του. Το λάδι το χρησιμοποιούσαν μόνο τις μέρες που νήστευαν και σε πολύ μικρή ποσότητα. Οι παλιότεροι έλεγαν «το πάμε με το σταγονόμετρο». Είχε γίνει τόσο έντονο βίωμα η έλλειψη του στις παλιότερες γενιές που όταν αυξήθηκε η παραγωγή συνέχισαν να το χρησιμοποιούν με τσιγκουνιά. Η γιαγιά της οικογένειας ήταν ο άγρυπνος φύλακας ώστε να μην γίνεται «σπατάλη» αυτού του πολύτιμου προϊόντος.
Την τελευταία τριακονταπενταετία σιγά-σιγά τα χωράφια μας μετατράπηκαν σε ελαιώνες. Κανείς πια δεν καλλιεργεί σιτηρά ή αραποσίτι παρά μόνο ελαιόδεντρα.
Εκτός από τις ντόπιες ευδοκίμησαν πολλές ποικιλίες. Η «καλαματιανή» και η «τσαμπολιά». Η «μεγαρίτικη» και το «μανάκι».

Κάποιοι καλλιεργητές παράγουν την ποσότητα που χρειάζονται, κάποιοι όμως παράγουν πλεονάζουσες ποσότητες τις οποίες εμπορεύονται. Η μεταβατική περίοδος από την κτηνοτροφία στην καλλιέργεια της ελιάς δεν ήταν πολύ ομαλή. Οι δύο αυτές ασχολίες στην αρχή ήταν ανταγωνιστικές. Οι ελιές που ξεπρόβαλλαν σιγά-σιγά στα χωράφια έφεραν δυσκολίες στις σχέσεις των κτηνοτρόφων με τους καλλιεργητές και αντιστρόφως. Τα γιδοπρόβατα αγαπάνε τα βλαστάρια της ελιάς και συχνά πυκνά δημιουργούσαν «ζημιές».
Βρέθηκαν όμως οι ισορροπίες αφού η κτηνοτροφία ακολούθησε φθίνουσα πορεία λόγω κοινωνικοοικονομικών αλλαγών και έτσι η καλλιέργεια της ελιάς πήρε ανοδική πορεία αφού όλοι φύτεψαν ελιές , ακόμα και οι κτηνοτρόφοι. Τώρα πλέον οι νεότερες γενιές φροντίζουν τις ελιές και συλλέγουν το καρπό τους ερχόμενοι από τα αστικά κέντρα χωρίς να χρειάζεται να κατοικούν μόνιμα στο χωριό. Το μάζεμα της ελιάς είναι ένας σπουδαίος λόγος που το χωριό μας ζωντανεύει το Νοέμβριο. Ο λόγος αυτός την καθιστά διπλά πολύτιμη.
Από την καθιστική ζωή της πόλης πάμε στο χωριό και γινόμαστε για λίγο αγρότες. Το σώμα μας καλείται να φύγει από την αδράνεια, να έρθει σε επαφή με τη φύση, να δουλέψει τη γη και να γευτεί τους καρπούς της. Την πρώτη μέρα της δουλειάς πονάνε οι μύες, τα χέρια και τα πόδια. Την δεύτερη ίσως και περισσότερο. Από την τρίτη μέρα όμως το σώμα συνηθίζει, αποκτά ευλυγισία και όλα είναι πιο εύκολα. Ακόμα και το κολατσιό στον ελαιώνα είναι πεντανόστιμο.

Τώρα η τεχνολογία προσφέρει ευκολίες στο μάζεμα της ελιάς με διάφορα εργαλεία που έχουμε στη διάθεση μας. Τα τεράστια πλαστικά πανιά απλώνονται και καλύπτουν ολόγυρα την ελιά συλλέγοντας τον καρπό που πέφτει με το ράβδισμα ή το «κτένισμα». Τα μηχανήματα ραβδίσματος δεν έχουν χρησιμοποιηθεί ακόμα στην περιοχή μας εκτός ελάχιστων εξαιρέσεων. Στα παλιότερα χρόνια στρώναμε κουρελούδες και σαΐσματα που κάλυπταν ελάχιστο έδαφος κάτω από την ελιά και τον υπόλοιπο καρπό τον μαζεύαμε με τα γυμνά χέρια(που γάντια;),μία– μία ελιά, μέσα στα χορτάρια και τα αγκάθια, κάναμε δε πολλαπλάσιο χρόνο. Όμως, όπως είπαμε παραπάνω, τα δέντρα που είχαν τότε ήταν λιγοστά.
Πώς να μην θυμηθεί κανείς και το κτύπημα της καμπάνας που καλούσε όλους τους Κοκκινοραχίτες να προσφέρουν τη βοήθεια τους ώστε να μαζευτούν οι ελιές της εκκλησίας; Προφανώς η εκκλησία είχε μερικά δένδρα ελιάς, δωρεά κάποιων πιστών, από όπου έβγαζαν λάδι για το άναμμα των καντηλιών. Τρέχαμε όλοι με προθυμία, ακόμα και εμείς τα παιδιά, για τη Χάρη της Παναγίας.
Όταν μαζεύαμε όλες τις ελιές μας, τις φόρτωναν οι άντρες στα μουλάρια και τις πήγαιναν στο λιοτρίβι. Τότε λειτουργούσαν δυο παραδοσιακά ελαιοτριβεία στην Αετορράχη, τα οποία δεν υπάρχουν πλέον. Έφερνε ο πατέρας το φρέσκο λάδι στο σπίτι και…..χαράς ευαγγέλια! Το έθιμο πρόσταζε να φτιάξουμε χαλβά ή τηγανίδες και να κεράσουμε όσους δεν είχαν βγάλει ακόμα το λάδι τους.
Η ευχή ήταν μία: – Καλοφάγο το! Και του χρόνου!
Τώρα τις ελιές τις πάμε με τ’ αυτοκίνητα στα σύγχρονα ελαιοτριβεία της ευρύτερης περιοχής, φέρνουμε το φρέσκο λάδι και, σε πείσμα των καιρών, φτιάχνουμε χαλβά και τηγανίδες που εξακολουθούν και αρέσουν πολύ.
Τα βράδια, μετά τη κούραση της μέρας, οργανώνουμε κανένα δείπνο δίπλα στη φωτιά με καλή κουβέντα, νόστιμους μεζέδες και γλυκό κρασί ή ντόπιο τσίπουρο.
Αν έρθει λίγο παραπάνω κέφι τότε μπορεί και να τραγουδήσουμε:
Θέλω να σκίσω τα βουνά με της ελιάς το φύλλο
να βρω πουλάκι έμπιστο να σου το παραγγείλω
Στο είπα και στο παρήγγειλα σου στο λέω και μοναχός μου
αυτά τα μαύρα που φορείς είναι ο θάνατος μου.
Αυτά τα μαύρα που φορείς εγώ θα σου τα βγάλω
θα σου φορέσω ολόλευκα και θα ‘ρθω να σε πάρω.

Έχει τραγουδηθεί η ελιά μέσα από τα δημοτικά μας τραγούδια, έχει εμπνεύσει τους ζωγράφους και έχει υμνηθεί από τους ποιητές μας. Οι λαϊκές παροιμίες έχουν σαν θέμα την ελιά και το λάδι.
Ο λαός λέει :
Η αλήθεια και το λάδι βγαίνουν πάντοτε από πάνω.
Είναι αλήθεια!

5/12/2009
Μαρίνα Διαμαντοπούλου-Τρουπή