Παροιμίες-Παροιμιώδεις φράσεις

Οι παροιμίες ήταν αναπόσπαστο κομμάτι της καθημερινότητας των κατοίκων της Κοκκινοράχης και όχι μόνο. Εκφραζόντουσαν πάμπολλες φορές με παροιμίες αν ήθελαν να διδάξουν τους νεώτερους, να συμβουλεύσουν, να επαινέσουν, να σχολιάσουν, να ειρωνευτούν, να αποδοκιμάσουν κ.λ.π. Ακόμα, πολλές παροιμίες χρησιμοποιούσαν για τον καιρό, τους μήνες και τις εποχές.
Οι παροιμίες και οι παροιμώδεις φράσεις που καταγράψαμε εδώ, είναι αποκλειστικά όσες κυκλοφορούσαν στα χείλη των συγχωριανών μας και τις ακούμε ακόμα και τώρα από τους κατοίκους του χωριού μας. Φροντίσαμε να είναι όχι από τις πλέον γνωστές πανελλαδικά ( π.χ. Μαζί με το βασιλικό ποτίζεται και η γλάστρα, Ζήσε μαύρε μου να φας το Μάη τριφύλλι, Κάλλιο πέντε και στο χέρι παρά δέκα και καρτέρει κ.ά.), αλλά λιγότερο γνωστές γιατί διαφορετικά θα ήταν πλεονασμός.
Πολλές από τις παροιμίες που ακολουθούν είναι θαυμαστές και καίριες ως προς το περιεχόμενο και το νόημα που αποδίδουν. Γενικά μπορούμα να πούμε ότι οι πρόγονοι μας «τα έχουν πει όλα» αρχίζοντας από την Αρχαία Ελλάδα με τα γνωμικά και τα ρητά της Αρχαίας Ελληνικής Φιλοσοφίας μέχρι τις παροιμίες της λαϊκής φιλοσοφίας των απλών ανθρώπων που «έζησαν» την πραγαματική ζωή.
Κάθε φορά που θα θυμόμαστε σπάνιες και ωραίες παροιμίες σκαλίζοντας τη μνήμη μας θα τις προσθέτουμε στον κατάλογο μας για να τον εμπλουτίσουμε όσο γίνεται περισσότερο.

Μήνες

Χιόνι πέφτει το Γενάρη χαρές θάν’ τον Αλωνάρη.

Ο Φλεβάρης κι αν φλεβίσει καλοκαίρι θα μυρίσει
μα κι αν τύχει και θυμώσει μες τα χιόνια θα μας χώσει.

Μάρτης είναι χάιδα κάνει, πότε κλαίει πότε γελάει.

Μη σε γελάσει ο Μάρτης το πρωί και χάσεις το μεροδούλι.

Από Μάρτη καλοκαίρι και από Αύγουστο χειμώνα

Αν ρίξει Απρίλης δυο νερά κι ο Μάης άλλο ένα
χαρά σε εκείνο το ζευγά πόχει πολλά σπαρμένα.

Στον καταραμένο τόπο τον Απριλομάη χιονίζει.

Ο Μάης έχει τ’ όνομα και ο Θεριστής τη πείνα.

Το Μάη πίνε το νερό το Θεριστή το ξύδι.

Τ’ Αγιαννιού του Ριγανά στρίβει ο ήλιος στα βουνά.

Της Αγιαμαρίνας ρόγα, τα’ Αγιολιός σταφύλι και της Παναγιάς κοφίνι.

Ήρθε τ’ Αγιολιός ,γύρισε ο καιρός αλλιώς.

Αύγουστος άβρεχτος μούστος άμετρος.

Το Σεπτέμβρη τα σταφύλια τον Οκτώβρη τα κουδούνια.

Τα τραγούδια με το Τρύγο το χειμώνα παραμύθια.

Τρυγητή σιτάρι σπείρε και σε πανηγύρι σύρε.

Οκτώβρης και δεν έσπειρες οκτώ σακιά δε γιόμισες.

Όποιος σπέρνει τον Οκτώβρη έχει οκτώ σωρούς στ΄ αλώνι.

Μισό ’φαγα μισό ‘σπειρα, μισό ‘χω να περάσω.
(21 Νοέμβρη, Παναγίας της Μεσοσπορίτισσας).

Το Νοέμβρη, το Δεκέμβρη φύτευε καταβολάδες.

Χιόνι του Δεκέμβρη, χρυσάφι του καλοκαιριού.

Άλλες παροιμίες

Αν δεν κλάψει το παιδί δεν το βυζαίνει η μάνα(Διεκδίκηση δικαιωμάτων).

Αν η αλουπού μέτραγε τα’ αχνάρια της θα ψόφαγε από τη πείνα(Προσπάθεια και αγώνας για το τελικό αποτέλεσμα).

Αν είσαι και παπάς με την αράδα σου θα πας(Τάξη χωρίς διακρίσεις).

Ανεμομαζώματα, διαβολοσκορπίσματα((Ζωή χωρίς ηθικούς κανόνες).

Άντρα, γουρούνι, γάιδαρε, ρε δόλιε νοικοκύρη(Για ποια στενοχώρια να πρωτοκλάψει;).

Από ρόιδο βγαίνει αγκάθι και απ’ αγκάθι βγαίνει ρόιδο (Μέσα στο καλό θα βρεις το κακό και μέσα στο κακό θα βρεις το καλό) .

Αδειανό σακί δε στέκει ορθό, γιομάτο δε λυγάει (Τα μειονεκτήματα δυο πιθανόν περιπτώσεων).

Από πίτα που δεν τρως, τι σε μέλλει κι αν καεί;(Περιέργεια).

Αν έχεις κούτσουρα, θα βγάλεις σφήνες(Αν έχεις τη πρώτη ύλη θα φτιάξεις και τα παράγωγα).

Αφήκανε τον γάμο και διάκανε για πουρνάρια(Αφήσανε τα σημαντικά και φλέγοντα ζητήματα και ασχολούνται με άσχετα).

Μην τάξεις άγιου κερί και μικρού παιδιού κουλούρα(Τάξιμο).

Η φωτιά με τ’ άχιουρα δεν κάνουνε(Δηλαδή οι νέοι, αγόρι και κορίτσι).

Άμα σιάζει, γεννάει κι ο κόκορας(Αν συμβαίνει το κακό το ένα μετά το άλλο τότε θα συμβεί και το πλέον απίθανο).

Βλαστημάς τον καβαλάρη που κρεμόντε τα πόδια του(Συμπονάς κάποιον για ασήμαντο πρόβλημα που αντιμετωπίζει ενώ έχει λύσει τα βασικά) .

Βαρεί το σαμάρι για να ακούσει το γαϊδούρι.(έμμεση κριτική)

Βόηθα με φτωχέ μ’ να μη σου μοιάσω.

Βρήκαμε μαλλιά να ξάνουμε(Βρήκαμε ευκαιρία να ασχοληθούμε με όλα).

Βόιδι διάηκε, μουσκάρι γύρισε(Πήγε ο αδαής να διεκπεραιώσει ένα θέμα και αδαής γύρισε).

Φέρτα πάλι να τα αρμέξουμε!(Διαρκής και άσκοπη επανάληψη).

Γάμος χωρίς κούρταλα δεν γίνεται.(Τίποτε δεν γίνεται χωρίς κούραση)

Για το χατήρι του βασιλικού ποτίζεται και η γλάστρα.(έμμεσο ευεργέτημα)

Γειά μου, πλούτη μου! (Υγεία=πλούτη).

Νέος ακαμάτης, γέρος διακονιάρης(Εργατικότητα και προνοητικότητα).

Αν δεν βρέξεις κώλο δεν τρως ψάρια(Εργατικότητα).

Γλυκός ο ύπνος το πρωί, γδυτός ο κώλος τη Λαμπρή(Αν κοιμάσαι το πρωί και δεν δουλεύεις, τη Λαμπρή δεν θα ‘χεις ρούχα να φορέσεις).

Έκατσε η δουλειά στη πόρτα και κυνήγησε τη φτώχεια(Η αξία της εργασίας).

Γιατί τον κλαίνε το μάστορα;(Αποτελεσματικότητα του ειδικού).

Γενήκανε σαν του λαγού τα παιδιά(Σκορπίσανε και χάσανε την επαφή).

Γαμπρός υγιός δεν γίνεται και η νύφη δυχατέρα.(!)

Για κείνο ανεβαίνει η γαιδούρα στη καρυά.(ώθηση στα άκρα)

Χας ζιώ και ρέβω ή ζιώ και μαθαίνω!(Γερνάω και μαθαίνω)

Δεν είδε παπά κώλο(Είναι άπειρος).

Μη ρωτάς γιατρό, ρώτα το παθό(Εμπειρία).

Έπεσε ο λύκος στ’ άντερα(Μεγάλη πείνα).

Δε μ’ έφαγε η μονάξια, μ’ έφαγε η παραθάρια (Δεν μου κόστισε η μοναξιά μου αλλά η υπόσχεση κάποιου άλλου ότι θα με βοηθήσει και δεν τόκανε.)

Έχει ο σκύλος την αναπαή έχει και τη ποδόλυσσα.(Όποιος κάθεται είναι ξεκούραστος αλλά πεινάει)

Ένας ποντικός κόβει το σακί, τα ποντίκια λένε(Ένας κάνει τη ζημιά και την πληρώνουν όλοι)

Έρημα μαντριά γιομάτα λύκους(Ερήμωση εκεί που κάποτε υπήρχε ζωή).

Εκεί που κρεμάγανε οι κλέφτες τ’ άρματα κρεμάνε οι γύφτοι τα ταβούλια(Υποβάθμιση ενός χώρου, τόπου ή μιας αξίας).

Ζερβά πηγαίνεις κάβουρα; Θα ιδώ τη προκοπή σου(Κακή πορεία με αμφίβολο αποτέλεσμα).

Η αλουπού είχε αργατιά και κείνη ακριδολόγαγε.(λέγεται για κάποιον που έχει πολλή δουλειά και ασχολείται με χαζομάρες)

Όσο να σηκώσει το ‘να πόδι, βρωμάει τ’ άλλο(Οκνηρία).

Η μικρή τούφα κρύβει το λαγό(και στα μικρά υπάρχει η επιτυχία).

Η ημέρα έχει μάτια και η νύχτα έχει αυτιά (Προτερήματα της νύχτας).

Η νύχτα βγάνει επίσκοπο η αυγή μητροπολίτη(οι συνομωσίες της νύχτας).

Η κότα πίνει το νερό και τηράει το Θεό(Ευγνωμοσύνη).

Θέλει η γριά και παίζει ο γέρος( Παραχώρηση δικαιώματος).

Θ’ απηδήκω Τάτα! Θα σε ιδώ παιδί μου! (Απειρία).

Θυμήσου τα δικά σου και συγχώρα τα παιδιά σου(Κατανόηση της νιότης).

Ίσια υφάδι ίσια στημόνι(Κέρδος μηδέν).

Κατά το νιό και τ’ άρματα(Εκείνο που του πρέπει).

Και γαλάτα και μαλάτα και θηλυκά τ’ αρνιά(Τα θέλει όλα) .

Κάθε πουλάκι από το ποδαράκι του κρέμεται(Ο καθένας είναι μόνος του).

Καθένας κλαίει το πόνο του και ο μυλωνάς τη δέση(Ο κάθε ένας νοιάζεται για το πρόβλημα του).

Κοντό σου γίνει; Φόρεστο. Μακρύ σου γίνει; Λιώστο(Τελική απόφαση όποια και νάναι).

Και έτσι κακά χερόβολα κι αλλιώς κακά δεμάτια(Όποιο τρόπο και αν ακολουθήσεις στο ίδιο κακό αποτέλεσμα θα σε οδηγήσει).

Κάλλιο ενεργητής, πέρι αντρειωμένος(Αποφασιστικότητα).

Κρασί σε πίνω για καλό και συ με πάς στο τοίχο.(!)

Κάθε τόπος και ζακόνι κάθε μαχαλάς και τάξη(Κάθε τόπος με τις συνήθειες του).

Κάθε ξύλο έχει και το καπινό του(Ο κάθε άνθρωπος έχει το χαρακτήρα του).

Λαγός τη φτέρη κούναγε, κακό του κεφαλιού του(Πρόκληση).

Μη τηράς την αρίδα μου τη στραβή, τήρα τη τύχη μου την ίσια(Τύχη).

Δώσε μου τη τύχη σου πάρε, τη προκοπή μου(Τύχη).

Με το συγγενή σου φάει και πιέ κι αλιβερίσι μη κάνεις.(!)

Μαλώνουμε γειτόνισσα, κι εγώ στ΄ ατσάλι στέκω(Διάθεση για γκρίνια).

Μπριτς Μάρτη μου, τα’ αρνοκατσικάκια μου τάβγαλα(αλαζονεία).

Με ξένα κόλυβα δε γίνεται μνημόσυνο.(!)

Ντράπου τον ένα ντράπου τον άλλο, βγήκε η παπαδιά γκαστρωμένη(Υποχωρητικότητα).

Οπό ‘χει δρόμο περπατεί κι οπό ΄χει αδειά κοιμάται.(όποιος έχει δουλειές κινείται και όποιος δεν έχει κοιμάται)

Ότι μικρομάθαινε δεν τα γεροντάφηνε(Η δύναμη της συνήθειας).

Ότι κάνεις λάβεις, καρδιά μην σε πονέσει(Το κακό που κάνεις θα στο ανταποδώσουν και να μη σου κακοφανεί).

Οι πολλοί θέλουν πολλά και οι λίγοι από ούλα.

Όποιος περπατεί μυρίζει κι όποιος κάθεται βρωμάει(Κοινωνικότητα).

Ότι τραβάει το κορμί τα φταίει το κεφάλι(Όλα κατευθύνονται από το μυαλό).

Όποιος τρώει με το διάβολο πρέπει νάχει μακρύ κουτάλι(Όταν κάνεις παρέα με πονηρούς ανθρώπους πρέπει να λάβεις τα μέτρα σου).

Όσο με βόηθηκε η νύχτα και η αυγή, δε με βόηθηκε μήτε μάνα μήτε αδερφή( Η αποτελεσματικότητα της εργασίας που ξεκινά πολύ πρωί).

Ποιος αφέντης; Ποια κυρά;(Έλλειψη αφεντικού)

Πάει η κολοκύθα για νερό, πάει και δε γυρίζει(Στις πολλές φορές συμβαίνει και η αποτυχία).

Παπά γαϊδούρι, παπά χωράφι.

Πώς έναι τα παιδιά σου κόρακα; Όσο πάνε και μαυρίζουν(Περιφρόνηση).

Πήρε ο στραβός κατήφορο(Εύνοια).

Πάρε άνθρωπο από σπίτι και σκυλί από μαντρί(Καλή ανατροφή).

Ρίχτα στις πλάτες(Ξέχασε τα).

Στου καλότυχου τη πόρτα, θηλυκό γεννιέται πρώτα(Καλοτυχία το πρώτο παιδί να είναι κορίτσι).

Στο καρφί, καρφί δε μπαίνει(Ανυποχώρητος, τραβάει τ’ άκρα).

Σαράντα χρόνια μάστορας και μάστορα γυρεύω.

Στου κούκου τη φωλιά(Πουθενά).

Το γύφτο το πηγαίνανε για βασιλιά κι εκείνος έλεγε: Ε, ρείκια για κάρβουνα!(Προσφέρουν σε κάποιον καλύτερη ζωή κι εκείνος δεν τη βλέπει)

Το ζουρλό και το χωριάτη ξένες έννοιες τον γερνάνε(Περιέργεια).

Τη δουλειά της νύχτας τη γλέπει η μέρα και γελάει.(!)

Τα πολλά χέρια στα μαλλιά, τα λίγα στο τυρί και τα ξερά στο βούτυρο(Η κάθε δουλειά χρειάζεται και το ανάλογο αριθμό ατόμων για να αποδώσει).

Τι το θέλει ο φτωχός τ’ αλεύρι αφού δεν έχει που να το βάλει.(το λέει μόνη της η φράση)

Το γουδί το γουδοχέρι!(Εμμονή)

Το μισιακό γαϊδούρι το τρώει ο λύκος(Ιδιοκτησία).

Του διακονιάρη κομμάτι δώστου, δρόμους μη του δείχνεις.(επαγγελματίας ζητιάνος)

Τώρα που γένηκε η θάλασσα γιαργούτη δεν έχουμε χουλιάρια(Ανεπίκαιρη προσφορά).

Της γίδας το ‘να μαστάρι βγάνει γάλα και τα’ άλλο φαρμάκι(Τα προβλήματα του τσοπάνη).

Το αρνί που κόβει απ’ τη κοπή το τρώει ο λύκος.(όποιος φεύγει από την ομάδα είναι χαμένος)

Το αμπέλι θέλει αμπελουργό το σπίτι νοικοκύρη.(αφεντικό)

Του γιου σου τάξε ψέματα και του γαμπρού σου αλήθεια. (!)

Τα ξένα χέρια αναπεύουνε, δεν θεραπεύουνε.(να βασίζεται κανείς στις δυνάμεις του)

Τον αδερφό σου αγάπα τον, το μερδικό του όχι.(!)

Φυλάξου τη κακιά ώρα να ζήσεις χίλια χρόνια.(η κακιά η ώρα!)

Φτωχός άγιος δεν δοξάζεται.(η μοίρα του φτωχού)

Χρυσά μου χέρια στα ξένα αλεύρια.

Ψόφησε το βόιδι μας, πάει η σεμπριά μας.(έπαψε ο λόγος της συνεργασίας μας)

Άλλοι παπάδες άλλα καμπηλαύκια.(αλλαγή αρχής)

Αν ξαναγίνω νύφη να ιδείς πως προσκυνάνε.(αναθεώρηση παρελθόντος)

Έντεσε ο σβώλος αλλιώς πάει η άρμη.(δήθεν δικαιολογία)

Άμα ψοφήσει ο σκαντζόχερας φαινόνται τα πόδια του (έρχεται κάποτε η ώρα που όλα βγαίνουνε στη φόρα)

Όταν σιάζει γεννάει κι ο κόκκορης (όταν το κακό επαναλαμβάνεται, τότε μπορεί να γίνει και το πλέον απίθανο)

14/4/2010
Μαρίνα Διαμαντοπούλου- Τρουπή