Προλήψεις-δοξασίες

Στο άρθρο αυτό καταγράφονται προλήψεις και δοξασίες που έβρισκαν εφαρμογή στην καθημερινή ζωή των προγόνων μας και αποτελούν λαογραφικά στοιχεία που χαρακτηρίζουν όχι μόνο το χωριό μας αλλά και την ευρύτερη περιοχή.
Πιστεύουμε ότι είναι σημαντικό να καταγραφούν μαζί με τα υπόλοιπα πολιτιστικά στοιχεία και να μείνουν παρακαταθήκη για τις γενιές που έρχονται.
Αυτό το άθρο συνεχώς θα εμπλουτίζεται.

Τα Ημερομήνια
Τα Ημερομήνια ήταν μια μικρή περίοδος μέσα στο έτος που χρησιμοποιείτο από ορισμένους που είχαν την ικανότητα, ως εργαλείο για να προβλέπουν τον καιρό καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους. Παρατηρούσαν τον καιρό και τις διακυμάνσεις του μέσα σ’ αυτό το μικρό διάστημα που, για κάποιους ήταν 12 ημέρες-όσες και οι μήνες του χρόνου- για άλλους ήταν 6 ημέρες.
Ο παππούς μου θυμάμαι, παρατηρούσε το πρώτο εξαήμερο του Αυγούστου(ήταν τα Ημερομήνια όπως έλεγε) ως εξής: Η 1η Αυγούστου το πρωί αφορούσε την πρόβλεψη του καιρού για το μήνα Ιανουάριο του επόμενου έτους, ενώ το απόγευμα αφορούσε την πρόβλεψη του καιρού για το μήνα Φεβρουάριο και κατά τον ίδιο τρόπο κάθε μέρα του Αυγούστου αντιστοιχούσε για 2 μήνες του έτους μέχρι την 6η Αυγούστου..
Πολλοί τον συμβουλεύονταν γιατί ήθελαν να ξέρουν εκ των προτέρων για τις καιρικές συνθήκες που θα επικρατούσαν. Ακούγαμε συχνά να λένε στις βαρυχειμωνιές ή την καλοκαιρία ότι το είχαν δείξει «τα ημερομήνια».

Δρίματα
Τα «Δρίματα» ήταν «του Μαρτιού τα Σάββατα και του Αυγούστου οι Δευτέρες».
Όλα τα Σάββατα του Μαρτίου και όλες τις Δευτέρες του Αυγούστου οι νοικοκυρές δεν έπρεπε να πλένουν τα ρούχα της οικογένειας γιατί θα φθείρονταν γρήγορα, έλεγαν οι γιαγιάδες. Επίσης δεν φύτευαν και δεν κλάδευαν αυτές τις μέρες.
Π.χ. δεν φύτευαν δέντρα γιατί, έλεγαν, «σαρακοτρώνε» δηλαδή τα τρώει το σαράκι, ή δεν φύτευαν «κοκκάρι»(μικρό κρεμμύδι για φύτεμα), γιατί «κουφώνει» δηλαδή γίνεται κούφιος ο βολβός.

“Λιόκριση” και “χάση φεγγαριού”
“Λιόκριση” λέγανε το πλήρες γέμισμα του φεγγαριού δηλαδή την πανσέληνο.
“Χάση του φεγγαριού” δηλαδή τις μέρες που μικραίνει το φεγγάρι. Όταν ήταν λοιπόν “λιόκριση” ή “χάση φεγγαριού” πρόσεχαν να μην κάνουν σημαντικές γεωργικές εργασίες καθώς και εργασίες που είχαν σχέση με τα κοπάδια τους.
Π.χ. δεν κλάδευαν, δεν φύτευαν, δεν κέντρωναν,δεν “έβγαναν σπόρο” δεν κούρευαν τα ζώα κ.ά.
Περίμεναν τη χρονική περίοδο που γιόμιζε το φεγγάρι για να κάνουν αυτές τις εργασίες.

Αρχιμηνιά
Την πρώτη του κάθε μήνα (πόσο μάλλον την Πρωτοχρονιά) δεν δάνειζαν στους γείτονες κανένα αντικείμενο. Για το λόγο αυτό όλοι πρόσεχαν και φρόντιζαν να μην ζητήσουν τίποτε δανεικό εκείνη τη μέρα.
Επίσης δεν πήγαιναν επίσκεψη, τουλάχιστον τις πρωινές ώρες, τη πρώτη του μήνα.

Ημέρα Τρίτη
Η ημέρα Τρίτη ήταν ημέρα προλήψεων. Ο πατέρας πάντα φρόντιζε να τονίζει ότι η ημέρα Τρίτη ήταν αποφράς ημέρα γιατί έπεσε η Κωνσταντινούπολη στα χέρια των Τούρκων. Οι Έλληνες πονούν για αυτή την απώλεια έως τις μέρες μας.
Δεν ξεκινούσαν καμιά αγροτική εργασία εκείνη τη μέρα όπως το όργωμα, τις ελιές, το θέρο, το κλάδεμα, τα στανοτόπια, το άρμεγμα, το κούρεμα, κ. λ. π. και οι νοικοκυρές δεν έκαναν αρχή στον αργαλειό, δεν έφτιαχναν τραχανάδες και χυλοπίτες.

Βράδι
Όταν βράδιαζε δεν έπρεπε να κοιταχτούμε στον καθρέφτη. «Δεν ήταν για το καλό μας» φρόντιζε να μας υπενθυμίσει η γιαγιά που ήταν ο θεματοφύλακας όλων των προλήψεων.

Ταξίδι
Όταν κάποιο μέλος της οικογένειας πήγαινε ταξίδι, πάλι δεν δάνειζαν τίποτα την ίδια μέρα.
Η νοικοκυρά δεν σκούπιζε και δεν τίναζε γιατί θεωρείτο ότι δεν ήταν καλό για τον ταξιδιώτη. Ήταν σαν να τον έδιωχνε από το σπίτι.

Σκούπισμα
Δεν έπρεπε να σαρώσουν (σκουπίσουν) μετά το σουρούπωμα. Η γιαγιά πάντα μας έκανε την παρατήρηση αν σκουπίζαμε μετά το βράδιασμα. «Δεν κάνει», έλεγε.
«Μα γιατί;» ρωτούσαμε. « Έτσι το βρήκαμε» απαντούσε ορθά κοφτά.

Πρωτότοκος
Το πρώτο παιδί της οικογένειας πρόσεχε να μην δρασκελίσει ένα άλλο παιδί που καθόταν κάτω γιατί, έλεγαν, ότι το παιδί που καθόταν κάτω δεν θα μεγάλωνε.
Παρά ταύτα, αν γινόταν αυτή η παρατυπία, ο πρωτότοκος ξαναπερνούσε πάνω από το παιδί που δρασκέλισε κατά την αντίθετη φορά για να εκμηδενίσει το κακό.

Σάββατο του Λαζάρου
Το Σάββατο του Λαζάρου δεν επιτρεπόταν το λούσιμο «γιατί σήμερα τρέμει η γης λόγω της Ανάστασης του Λάζαρου και έτσι θα τρέμει και το κεφάλι αυτουνού που λούζεται» έλεγαν οι γιαγιάδες.

Ρούμπος
Τα πρωινά της Άνοιξης, κατά το διάστημα από τέλη Απριλίου μέχρι μέσα Μαΐου, αρχίζει να κελαηδάει στα βουνά ο κούκος. Ήταν πολύ βασικό να τρώει κανείς κάτι το πρωί, έστω μια μπουκιά ψωμί, πριν κυκλοφορήσει έξω και ακούσει τον κούκο να λαλάει. Θεωρείτο κακό για τον ίδιο. Υπενθύμιζαν οι μεγαλύτεροι: «Φάει κάτι γιατί θα σε ρουμπώσει ο κούκος!». Αν άκουγε το λάλημα του κούκου αφού είχε φάει τότε αισθανόταν δυνατός γιατί «ρούμπωσε τον κούκο».

23/3/2010
Μαρίνα Διαμαντοπούλου- Τρουπή

Το «διάβασμα» των οστών
α) Η σπάλα του σφαχτού. Σπάλα λέγεται το οστό του μπροστινού ποδιού του κατσικιού ή αρνιού ή γίδας κ.λ.π. το τελευταίο κατά σειρά προς τα πάνω(ωμοπλάτη) και ενώνει το πόδι του ζώου με το υπόλοιπο σώμα του. Είναι σχεδόν τριγωνικού σχήματος, με φαρδιά και λεπτή επιφάνεια. Φρόντιζαν στο τεμαχισμό του σφαχτού να μην το κόψουν και να διατηρηθεί ανέπαφο ούτως ώστε μετά το βρασμό και την κατανάλωση της σάρκας να μπορέσουν να «διαβάσουν» τα σημάδια. Εννοείται ότι «διάβαζαν» μόνο τη σπάλα από τα σφαχτά του νοικοκυριού τους και όχι από κρέατα που αγόραζαν ή τους προσέφεραν κάποιοι άλλοι. Δεν έτρωγαν τη σάρκα του συγκεκριμένου οστού ποτέ με το στόμα παρά μόνο με το χέρι τους γιατί διαφορετικά δεν ήταν έγκυρα τα «σημάδια».
Πρώτα απ’ όλα έψαχναν μια τρυπούλα που είχε η σπάλα στο στενό μέρος που αντιπροσώπευε τον νοικοκύρη. Αν την εντόπιζαν στη θέση της τότε ο νοικοκύρης είχε ζωή μπροστά του. Αντιθέτως, αν δεν την έβρισκαν τότε το σημάδι έλεγε ότι ο νοικοκύρης θα «έφευγε». Στη φαρδιά πλευρά ήταν το σημάδι της νοικοκυράς του σπιτιού. Αν το εσωτερικό της σπάλας είχε θολούρα τότε θα είχε βιός μεγάλο ο νοικοκύρης στο άμεσο μέλλον.

β) Το στήθος του κοτόπουλου. Κατά τον ίδιο τρόπο «διάβαζαν» και το οστό από το στήθος της κότας το οποίο επίσης φρόντιζαν να μείνει ανέπαφο μετά το φαγητό προκειμένου να εντοπίσουν τα σημάδια. Στον τεμαχισμό που έκαναν προτού το βράσουν ακολουθούσαν άλλο τρόπο και όχι όπως οι σημερινοί κρεοπώλες. Όλο το στήθος της κότας το έκοβαν οριζόντια σε δύο τμήματα, το κυρίως στήθος και τη θηλιά. Το κυρίως στήθος έδινε τα «σημάδια». Αν είχε γεμάτη και φαρδιά κόγχη τότε το νοικοκυριό θα είχε πολλή σοδειά. Σ’ αυτό το οστό αναζητούσαν πρώτα το σημαδάκι της νοικοκυράς, μιας και οι κότες θεωρούντο δικό της κοπάδι. Μ’ άλλα “σημάδια ” προέβλεπαν τις φασαρίες ή τα προβλήματα που θα προέκυπταν.
Με το μικρό λεπτό διχαλωτό κοκαλάκι της θηλιάς έκαναν μια πρόβλεψη για το τι γένους παιδί θα γεννήσει κάποια κοντινή συγγενής τους που ήταν έγκυος. Αυτό γινόταν ως εξής: Έπιανε την μια άκρη της θηλιάς ένα μικρό αγόρι και την άλλη άκρη ένα μικρό κορίτσι και τραβούσαν για να δουν ποιος θα νικήσει. Αναλόγως ποιο από τα παιδιά νικούσε τότε και το παιδί που θα γεννιόταν θα ήταν του ίδιου φύλου.

Ξεμάτιασμα

Το «κακό μάτι» και το «μάτιασμα» είναι μια πρόληψη πανελληνίως γνωστή. Υποτίθεται ότι γίνεται επηρεασμός στη διάθεση και στην υγεία του ματιασμένου από το θαυμασμό ή τη ζήλεια κάποιου άλλου. Κάποια άτομα θεωρούντο επιρρεπή στο να υποστούν μάτιασμα και κάποια άλλα επιρρεπή στο να ματιάζουν.
Το ξεμάτιασμα το έκαναν με τη μέθοδο του λαδιού που έριχναν σταγόνα-σταγόνα σ’ ένα ποτήρι με νερό λέγοντας συγκεκριμένη προσευχή. Αν διαλυόταν το λάδι στο νερό –πράγμα αδύνατο- τότε το άτομο που μελετούσαν ήταν ματιασμένο και εκείνη τη στιγμή έφευγε αυτό το βάρος αφού ολοκλήρωνε τη διαδικασία με το να πιει νερό σταυρωτά από το ποτήρι και νιφτεί μ’ αυτό στο μέτωπο με φορά προς τα επάνω για να φύγει το κακό μάτι. Άλλη μέθοδος ήταν το σταύρωμα. Η ξεματιάστρα έκανε το σχήμα του σταυρού μπροστά από τον «ασθενή» και έλεγε συγκεκριμένη προσευχή. Αν χασμουριόταν έντονα εκείνη την ώρα, ο «ασθενής ήταν ματιασμένος πολύ. Συνέχιζε το σταύρωμα μέχρι να σταματήσει το χασμουρητό. Έλεγε τότε: Τι μάτι ήταν αυτό! Ξεσαγονιάστηκα!

Αυτοί οι τρόποι είναι ευρέως γνωστοί. Ο επόμενος που θα περιγράψω είναι σπάνιος. Η γιαγιά μου ξεμάτιαζε με το «λιόκρινο».
Το «λιόκρινο» ήταν ένα μικρό πραγματάκι μήκους περίπου 5 εκ., σαν σπάνιο πέτρωμα με καφέ, γκρί αποχρώσεις και ραβδώσεις κατά μήκος. Η γιαγιά- Μαρίνα (γεννηθείσα το 1893) έλεγε ότι ήταν κοκαλάκι και το είχε από τη γιαγιά της από την οποία έμαθε και τη μέθοδο ξεματιάσματος. Η γιαγιά της, έλεγε, ότι καθώς περπατούσε στα χωράφια ένα φίδι «ξέρασε» το κοκαλάκι αυτό μπροστά της και εκείνη το θεώρησε πολύ σημαδιακό, το μάζεψε, το πήγε σε εκκλησία και το ευλόγησε και το χρησιμοποιούσε κατόπιν στο ξεμάτιασμα.
Η γιαγιά έπαιρνε ένα ποτήρι νερό και έκανε με το «λιόκρινο» το σημείο του σταυρού τρεις φορές στο χείλος του ποτηριού λέγοντας το όνομα του «ασθενή» και κάποια λόγια που ποτέ δεν έμαθα αν ήταν προσευχή ή κάτι άλλο. Στη συνέχεια το έριχνε μέσα στο νερό και παρατηρούσε. Αν το «λιόκρινο» γέμιζε φουσκάλες τότε υπήρχε πολύ μάτιασμα. Μπορούσε να διαγνώσει αν ήταν «μάτι» της ίδιας μέρας ή της προηγούμενης. Έβγαζε το «λιόκρινο», το έδενε σ’ ένα μαντηλάκι και ο ασθενής έπινε γουλιές από το νερό σταυρωτά και ένιβε το πρόσωπο του. Αν περίσσευε λίγο νερό το έριχναν σε μέρος απάτητο, δηλαδή να μην περνάνε και το πατάνε άνθρωποι και ζώα.
Παρατηρεί κανείς από τα παραπάνω πως μπέρδευαν τη χριστιανική θρησκεία με παγανιστικές συνήθειες πράγμα ασυμβίβαστο αλλά όπως και νάχει εμείς κάνουμε καταγραφή και δεν ασπαζόμαστε ή δεν απορρίπτουμε συλλήβδην κάθε παλιά συνήθεια.

26 Ιουνίου 2010
Μαρίνα Διαμαντοπούλου-Τρουπή